Dochody własne należą do najważniejszych źródeł finansowania samorządów gminnych w Polsce i stanowią przedmiot wielu analiz, ale badania koncentrujące się na przestrzennym aspekcie dochodów własnych są podejmowane niezbyt często. Celem niniejszego artykułu jest identyfikacja zmian w zróżnicowaniu i polaryzacji przestrzennej gmin pod względem ich dochodów własnych. W badaniu wykorzystano dane z Banku Danych Lokalnych GUS, a także z Narodowego Banku Polskiego i Banku Światowego. Przeprowadzona analiza objęła lata 1995–2019. W celu identyfikacji zależności przestrzennej posłużono się współczynnikiem globalnej autokorelacji przestrzennej, do ustalenia stopnia polaryzacji przestrzennej zastosowano metodę LISA, a do oceny poziomu zróżnicowania – współczynnik Giniego.
Uzyskane wyniki pokazały, że w analizowanym okresie występowało zjawisko autokorelacji przestrzennej, które narastało i doprowadziło do polaryzacji przestrzennej gmin w Polsce pod względem ich dochodów własnych. Gminy charakteryzujące się wysokim poziomem dochodów własnych tworzyły klastry przestrzenne w obrębie dużych aglomeracji miejskich, w miejscach eksploatacji złóż naturalnych, wzdłuż zachodniej granicy państwa oraz w pasie nadmorskim. Stwierdzono powiększanie się obszarów wchodzących w skład tych skupień. Natomiast gminy o niskich dochodach własnych były rozmieszczone we wschodniej oraz w południowo- -wschodniej Polsce. Nie potwierdzono wpływu dynamiki PKB oraz poziomu nierówności w dochodach własnych na mieszkańca na zmiany współczynnika autokorelacji przestrzennej, a więc procesu polaryzacji przestrzennej.
dochody własne, gmina, zależność przestrzenna, LISA, klaster przestrzenny, polaryzacja przestrzenna
H71, C31, R12
Anselin, L. (1988). Spatial Econometrics: Methods and Models. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. https://doi.org/10.1007/978-94-015-7799-1 .
Anselin, L. (1995). Local Indicators of Spatial Association–LISA. Geographical Analysis, 27(2), 93– 115. https://doi.org/10.1111/j.1538-4632.1995.tb00338.x .
Bal-Domańska, B. (2018). Klasyfikacja gmin według wysokości i struktury dochodów budżetów. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu / Research Papers of Wrocław University of Economics, (517), 9–18. https://doi.org/10.15611/pn.2018.517.01 .
Brezdeń, P., Spallek, W. (2012). Kondycja finansowa samorządu terytorialnego w Polsce jako czynnik stymulujący innowacyjność gospodarki. Prace Komisji Geografii Przemysłu, 19, 183– 197. https://prace-kgp.up.krakow.pl/article/view/76/21 .
Cliff, A. D., Ord, J. K. (1973). Spatial Autocorrelation. London: Pion.
Cliff, A. D., Ord, J. K. (1981). Spatial Processes: Models and Applications. London: Pion.
Czempas, J. (2017). Dysproporcje w dochodach gmin wiejskich w Polsce w latach 2002–2015. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu / Research Papers of Wrocław University of Economics, (485), 59–68. https://doi.org/10.15611/pn.2017.485.05.
Duś, E. (2010). Przestrzenne zróżnicowanie dochodów własnych w budżetach gmin województwa śląskiego. Acta Geographica Silesiana, 7, 17–22. https://www.ags.wnoz.us.edu.pl/download/wydawnictwa/ags/ags_7.pdf .
Głowicka-Wołoszyn, R. (2016). Identyfikacja efektów przestrzennych w ocenie kondycji finansowej gmin województwa wielkopolskiego. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu / Research Papers of Wrocław University of Economics, (432), 42–53. https://doi.org/10.15611/pn.2016.432.04 .
Heller, J. (2008). Dochody budżetowe samorządów gmin wiejskich w ujęciu regionalnym. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnych i Agrobiznesu, 10(2), 74–79.
Jarosiński, K. (2013). Charakterystyka dochodów własnych budżetów gmin w Polsce w ujęciu przestrzennym w latach 2004–2011. Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace, (3), 27–51. https://ssl-kolegia.sgh.waw.pl/pl/KES/czasopisma/kwartalnik/Documents/kjarosinski15.pdf .
Kachniarz, M. (2011). Bogactwo gmin – efekt gospodarności czy renty geograficznej?. Ekonomia / Economics, (5), 81–94. https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/28805/edition/25999 .
Kornberger-Sokołowska, E. (2001). Decentralizacja finansów publicznych a samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego. Warszawa: Liber.
Kossowski,T., Motek, P. (2009). Spatial modelling of the local public finance in Poland. Studia Regionalia, 24, 152–167.
Kotlińska, J. (2009). Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 71(3), 143–161.
Kozera, A., Głowicka-Wołoszyn, R., Wysocki, F. (2016). Samodzielność finansowa gmin wiejskich w woj. wielkopolskim. Wiadomości Statystyczne, 61(2), 73–87. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.0916 .
Liu, Y., Martinez-Vazquez, J., Wu, A. M. (2017). Fiscal decentralization, equalization, and intra-provincial inequality in China. International Tax and Public Finance, 24(2), 248–281. https://doi.org/10.1007/s10797-016-9416-1 .
Łukomska-Szarek, J. (2016). Analiza pionowa i pozioma dochodów własnych oraz poziomu samofinansowania samorządów lokalnych w Polsce. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, (4), 769–780. https://doi.org/10.18276/frfu.2016.4.82/1-64 .
Markowska, E. (2019). Cykl koniunkturalny jako determinanta dochodów gmin [niepublikowana rozprawa doktorska]. Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Nauk Ekonomicznych i Prawnych.
Martinez-Vazquez, J., Lago-Penas, S., Sacchi, A. (2017). The impact of fiscal decentralization: a survey. Journal of Economic Surveys, 31(4), 1095–1129. https://doi.org/10.1111/joes.12182 .
Moran, P. A. P. (1950). Notes on Continuous Stochastic Phenomena. Biometrika, 37(1–2), 17–23. https://doi.org/10.1093/biomet/37.1-2.17 .
Motek, P. (2018). Nierówności dochodowe gmin województwa wielkopolskiego w latach 2004– 2017. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, (44), 9–18. https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rrpr/article/view/19323/19100 .
Oulasvirta, L., Turala, M. (2009). Financial autonomy and consistency of central government policy towards local governments. International Review of Administrative Sciences, 75(2), 311– 332. https://doi.org/10.1177/0020852309104178 .
Owsiak, S. (2005). Finanse publiczne: teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Poniatowicz, M. (2015). Determinanty autonomii dochodowej samorządu terytorialnego w Polsce. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu / Research Papers of Wrocław University of Economics, (404), 245–264. https://doi.org/10.15611/pn.2015.404.17 .
Prud’homme, R. (1995). The dangers of decentralization. World Bank Research Observer, 10(2), 201–220. https://doi.org/10.1093/wbro/10.2.201 .
Pypeć, M. (2012). Wzrost gospodarczy jako determinanta dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Section H Oeconomia, 46(3), 143–153.
Rodríguez-Pose, A., Ezcurra, R. (2010). Does decentralization matter for regional disparities? A cross-country analysis. Journal of Economic Geography, 10(5), 619–644. https://doi.org/10.1093/jeg/lbp049 .
Rodríquez-Pose, A., Sandall, R. (2008). From identity to the economy: analysing the evolution of the decentralisation discourse. Environment and Planning C: Government and Policy, 26(1), 54– 72. https://doi.org/10.1068/cav2 .
Rondinelli, D. A. (1981). Government Decentralization in Comparative Perspective: Theory and Practice in Developing Countries. International Review of Administrative Sciences, 47(2), 133– 145. https://doi.org/10.1177/002085238004700205 .
Ruśkowski, E. (2001). Finanse lokalne (zarys wykładu). Siedlce: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.
Smoke, P. (2015). Rethinking decentralization: assessing challenges to a popular public sector reform. Public Administration and Development, 35(2), 97–112. https://doi.org/10.1002/pad.1703 .
Stanny, M., Strzelczyk, W. (2015). Zróżnicowanie przestrzenne sytuacji dochodowej gmin a rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich w Polsce. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 17(4), 301–307. https://rnseria.com/resources/html/article/details?id=177552 .
Swianiewicz, P. (2002). Podatki lokalne w systemie finansowania zadań samorządowych – zagadnienia teoretyczne i praktyka rozwiązań w Polsce oraz krajach europejskich. Samorząd Terytorialny, (12), 3–17.
Swianiewicz, P. (2011). Finanse samorządowe: koncepcje, realizacja, polityki lokalne. Warszawa: Municipium.
Tobler, W. R. (1970). A computer movie simulating urban growth in the Detroit region. Economic Geography, 46(sup1), 234–240.
Turała, M. (2011). Mechanizm równoważenia dochodów jednostek samorządu terytorialnego a kohezja terytorialna i autonomia finansowa samorządów. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, (48), 259–271.
Turała, M. (2015). Equalization of Territorial Units’ Incomes – a Case Study of Poland. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu / Research Papers of Wrocław University of Economics, (394), 187–195. https://doi.org/10.15611/pn.2015.394.20 .
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. 2021 poz. 38).
